Comthurey: ekologiczna farma Oswalda Pohla

Jest niedaleko obozu Ravensbrück pewne bardzo ciekawe miejsce. Właściwie jest to cały obszar, dobrze ukryty wśród lasów, jezior i pól. Aby tam dojechać, wcale nie trzeba przygotowywać jakiejś poważnej wyprawy: wystarczy mieć rower i zapas czasu na taką wycieczkę. Droga jest prosta i przyjemna, z Ravensbrück jedzie się właściwie cały czas asfaltem, a droga prowadzi głównie przez las. Miejsce, o którym chcę napisać to Comthurey - maleńka wioska znajdująca się już na terenie Meklemburgii. Dlaczego jest ona tak bardzo ciekawa? Ponieważ odegrała ważną rolę w historii obozu Ravensbrück! 

Dworek w Comthurey był wykorzystywany przez SS-Obergruppenführera Oswalda Pohla, szefa Głównego Urzędu Administracji SSB (WVHA), i jego rodzinę jako wiejska rezydencja. Jednocześnie był to też teren podobozu należącego do Ravensbrück. Folwark Comthurey miał charakter obiektu eksperymentalnego, który został zbudowany oraz sfinansowany przez Niemiecki Instytut Badawczy należący do SS. Posiadłość obejmowała około 338 hektarów i została zakupiona w grudniu 1940 roku lub styczniu 1941 roku. 

DVA dążyła do tego, aby "SS-Versuchsgut Comthurey" stał się "wzorcowym przykładem gospodarstwa rolnego w rolnictwie ekologicznym " i zainwestowała znaczne środki w rozbudowę gospodarstwa. Do 1943 roku folwark Comthurey zajmował 570 hektarów. Rozbudowa folwarku Comthurey odbyła się w dużej mierze zgodnie z osobistymi życzeniami Pohla. Częściowo Pohl osobiście przejął jego administrację, mimo że nie miał najmniejszego pojęcia o sprawach rolniczych. Posiadłość ta służyła SS-Obergruppenführerowi Oswaldowi Pohlowi jako luksusowa, okazała rezydencja wiejska od co najmniej 1940 roku. 

Decyzja Pohla o założeniu domu na terenie DVA i jego osobisty wpływ na ekspansję gospodarczą podkreślały znaczenie podobozu Comthurey w systemie podobozów Ravensbrück. Podobóz Comthurey składał się w rzeczywistości z dwóch niewielkich obozów - jednego dla więźniów płci męskiej i drugiego dla więźniarek. Dokładna lokalizacja obozu nie jest dziś znana, można tylko podać przybliżoną lokalizację: znajdował się w pobliżu domu rodziny Pohl, na polu w pobliżu jeziora Grosse Gadow See. Dziś można przejechać rowerem przez całą wioskę w 4 minuty. Nie zachowały się też stare zabudowania ani tym bardziej elementy podobozu z czasów wojny.

Nacisk wywierany na więźniów, aby zbudowali Oswaldowi i Eleonore Pohl luksusową rezydencję, został opisany przez naocznych świadków jako niewiarygodnie nieludzki. Czasami więźniowie pracowali dzień i noc; wykwalifikowani rzemieślnicy więźniowie pracowali do 36 godzin. Praca odbywała się w biegu, a personel SS pędził więźniów bez przerwy. Według świadków, więźniowie, którzy w większości byli napiętnowani jako przestępcy, otrzymywali mało jedzenia; ich praca była wykorzystywana do maksimum i nie pozwalano im na podstawową higienę. Chorzy więźniowie byli odsyłani do głównego obozu Ravensbrück. Po początkowej rozbudowie obozu, latem 1943 roku SS dokonało wymiany więźniów. Rozmieszczono drugą grupę więźniów, z których większość była Świadkami Jehowy. Ich zadaniem, według Aloisa M., było zbudowanie w latach 1943-1944 najnowocześniejszej w Niemczech chlewni. W połowie 1944 roku komendant obozu Wilhelm R. został przeniesiony do obozu koncentracyjnego Natzweiler. Nazwisko jego następcy w podobozie Comthurey nie jest znane. Strażników zastąpili chorwaccy esesmani. 

Jeśli zaś chodzi o obóz kobiecy, prawdopodobnie istniał od wiosny 1942 roku do kwietnia 1945 roku. Składał się początkowo z jednego baraku, a następnie dwóch drewnianych baraków. W jednym baraku znajdowała się kuchnia i zaplecze sanitarne, drugi pełnił funkcję mieszkalne dla więźniarek oraz stołówki. Wiosną 1942 roku do podobozu deportowano 80 Polek w celu rozbudowy rowów melioracyjnych w Comthurey. Ta grupa kobiet pracowała na folwarku do czasu, gdy jesienią 1942 roku zostały przetransportowane z powrotem do Ravensbrück. Wiele kobiet cierpiało na zapalenie nerek z powodu ciężkiej pracy i zimna. Chore kobiety odsyłano z powrotem do obozu macierzystego i zastępowano innymi więźniarkami. Więźniarki były wykorzystywane głównie w rolnictwie.

Obozu w Comthurey nie należy mylić z innym kobiecym podobozem pracy "Gut Dabelow". Dwór ten znajdował się zaledwie kilka kilometrów od obozu Comthurey. Komando robocze składało się z 10-30 więźniarek z obozu koncentracyjnego Ravensbrück. Każdego dnia pracowały one w folwarku Boldt (młynie zbożowym) w Dabelow, a wieczorem wracały pod nadzorem nadzorczyń do obozu macierzystego Ravensbrück.

23 marca 1943 roku na rozkaz komendanta obozu Fritza Suhrena 10 kobiet zostało karnie przeniesionych do obozu koncentracyjnego Auschwitz. Oskarżono je o wysyłanie nieocenzurowanych listów z pomocą strażniczki do świata zewnętrznego podczas pracy w Gospodarstwie Doświadczalnym Comthurey. Pozostaje niejasne, czy był to dzienny oddział roboczy, czy też więźniowie, którzy na stałe przebywali w podobozie. Później w podobozie Comthurey przebywało około 100 kobiet. Były one różnych narodowości. 

Według nadzorczyni Friedy L., kobiety wykonywały głównie prace rolnicze i pracowały jako służące w rezydencji Pohlów. Kobiety pracowały również w domach prywatnych i piekarni oraz wykonywały prace leśne. Więzień Alois M. z obozu męskiego był odpowiedzialny za dostarczanie kobietom narzędzi z magazynu do pracy w gospodarstwie i lesie. Według byłej Friedy L., na krótko przed końcem wojny, w lutym 1945 roku, do obozu przywieziono żydowskie więźniarki, jednak stan zdrowia tych kobiet był bardzo zły. Ich los nie jest znany. Uważa się, że pod koniec marca 1945 roku podobóz został rozwiązany, a więźniowie przewiezieni do obozu macierzystego, skąd wysłano ich na marsz śmierci.

Według tymczasowego raportu końcowego DVA z 30 czerwca 1944 roku w Comthurey przebywało 93 więźniów (bez podziału na płeć), dziewięciu członków SS, dwóch pracowników cywilnych i 17 robotników rolnych. Wykorzystanie więźniów było stosunkowo wysokie w porównaniu z innymi folwarkami. Według miejscowego mieszkańca Comthurey, tuż przed końcem wojny główny budynek w Comthurey został zdetonowany przez SS. Pozostały stajnie, taras zbudowany przez więźniów, sauna, drewniany pawilon i ozdobna fontanna w pobliżu domu Pohla. Przetrwała również osada robotników rolnych przy drodze do Wokuhl. Po wojnie Comthurey miało pomieścić około 30 niemieckich uchodźców.

Bardzo blisko Comthurey znajdowała się znacznie mniejsza posiadłość SS - Brückenthin, którą Reichsführer SS Heinrich Himmler stworzył z pomocą Pohla jako schronienie i która służyła również jako kryjówka dla jego pozamałżeńskiej towarzyszki Hewig Potthast. Najprawdopodobniej zadaniem Pohla było współzarządzanie majątkiem Himmlera. Finansowanie obu posiadłości polegało głównie na wykorzystywaniu więźniów, którzy zostali tam deportowani jako niewolnicza siła robocza. 

O tajnej posiadłości Himmlera w Brückentin napiszę w osobnym poście! 

Źródło tekstu: Angelika Mayer [w:] The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933-1945, Volume I: Early Camps, Youth Camps, and Concentration Camps and Subcamps under the SS-Business Administration.

Zdjęcia wykonałam w sierpniu 2023 roku.

Zobacz też: