SŁOWNIK

LAGERSPRACHE

Słowniczek wyrazów obozowych

 

Na blogu znalazły się elementy tzw. "Lagersprache", gwary obozowej, która zawierała w sobie wpływy i naleciałości wielu języków, w obozie bowiem znajdowały się więźniarki różnych narodowości - i stąd obecność w tej gwarze wyrażeń i zwrotów błędnych z punktu widzenia zarówno poprawnej polszczyzny, jak i niemczyzny. Także język esesmanów i nadzorczyń zawierał pewne uproszczenia, co było spowodowane koniecznością stworzenia komunikatywnego, a więc najprostszego pod względem fonetycznym, fleksyjnym i składniowym, języka, którym porozumiewano się w obozie.

Podstawową zasadą obowiązującą w obozie Ravensbrück była znajomość kilku, najważniejszych słów w języku niemieckim, które były używane w kontaktach z władzami SS. Więźniarki całkiem sprawnie uczyły się tych słów, gdyż mogło to zaoszczędzić im dodatkowych szykan ze strony oprawców.

 

„W czasie kwarantanny namiętny zapał do nauki niemieckiego ogarnął wiele kobiet. Widząc jak często tylko dlatego, że się nie umie odpowiedzieć i wytłumaczyć po niemiecku, jest się bitą lub co gorzej ma się meldunek, dużo z nas zaczęło się uczyć. Nieliczne wytrwały dłużej przy tej nauce, zanadto byłyśmy później zmęczone i zajęte, zresztą niebogaty słownik aufseherek: ‘raus, los, weg, schnell, Maul halten, Mistvieh, Dreck itp.’ wszystkie opanowałyśmy po paru tygodniach”.
Irena Pawlewska-Szydłowska, maszynopis

Mowa niemiecka, która była podstawą komunikacji w obozie koncentracyjnym bardzo silnie wpłynęła na powojenne wspomnienia więźniarek i ich stosunek do samego języka, który od czasu wyzwolenia kojarzył się byłym więźniarkom jednoznacznie z cierpieniem. Wielu Ocalałych podkreślało, że język niemiecki połączony z podniesionym głosem wzbudzał w nich paniczny strach i obrzydzenie.

W oficjalnych rozmowach z nadzorczyniami lub innymi osobami z personelu wolno było rozmawiać  tylko w języku  niemieckim. Jednak te nadzorczynie, które dłużej pracowały w danym obozie, zwłaszcza w takim, gdzie większość więźniów pochodziło z jednego kraju (w tym wypadku z Polski), nadzorczynie w trakcie swojej służby  umiały porozumieć się w kilku podstawowych słowach w języku polskim. Słów tych uczyły się ze słuchu, nie umiałyby ich zapisać. To, co zasłyszały u więźniarek czy funkcyjnych, jak ‘blokowe’ czy ‘kolonki’, powtarzały, a tym samym po wydaniu komendy w języku niemieckim, mogły spróbować to samo  powiedzieć w języku polskim. Przede wszystkim były to krótkie komendy wydawane jednym słowem: ‘Szybko!’, ‘Pracuj!’, ‘Wstań!’, ‘Idź!’, ‘Stój!’, ‘Pokaż!’ oraz przekleństwa czy wulgaryzmy wobec więźniarek. 

 

 

A

Abendbrot - wieczerza

Anwajzung - inaczej "kolonka", więźniarka kierująca kolumną roboczą

Appelplatz - plac apelowy, miejsce zbiórki i przeglądu wszystkich więźniarek

Arbeitsdienstführerin- nadzorczyni SS kierująca 'urzędem pracy'

Arbeitskommando - drużyna robocza

Arbeitslager - obóz pracy

Aufseherin (aufseherka, aufzjerka) - nadzorczyni, esesmanka

Aussen - na zewnątrz obozu

Aussenkommando/ausseny - drużyna wychodząca do pracy poza mury obozu

Ausschuss - zniszczony w fabryce wyrób (jako wynik sabotażu)

Ausweis - legitymacja służbowa

Azajta - A-Seite - strona "A" w baraku mieszkalnym dla więźniarek

B

 

Baden - łaźnia, kąpielisko

Bauhof - skład materiałów budowlanych

 

Baukommando - budowlana grupa robocza

 

Befehl - rozkaz

 

Bekleidung - odzież, ubranie

 

Bekleidungskammer - magazyn z odzieżą, inaczej: 'efekty'

 

Bezajta - B-Seite - strona "B" w baraku mieszkalnym dla więźniarek

 

Betmacherynka - Bett machen - zaściełać łóżko, osoba zajmująca się słaniem łóżek

 

Betryb - die Betriebsanlage/Betryby - więźniarki pracujące w zakładach fabrycznych

Bettkarte/Bettkarta - zezwolenie pisemne od lekarza SS na leżenie na bloku mieszkalnym

 

Bibelforszerka - die Bibelforscherin - więźniarka świadek Jehowy, badaczka Pisma Świętego

Binde - opaska noszona przez więźniarki funkcyjne (blokowe, kolonki, sztubowe)

 

Blockältesterin (starsza blokowa) - więźniarka funkcyjna kierująca blokiem

 

Blockführerin/Blockleiterin - nadzorczyni SS kierująca blokiem więźniarskim

 

Blockführerstube - pokój służbowy nadzorczyni SS

Blockschreiberin/Szrajberka - więźniarka, pisarka blokowa

 

Blockszpera (Blocksperre) - zakaz opuszczania bloków mieszkalnych

Blok (Block) - barak obozowy, budynek mieszkalny dla więźniarek

Bojtel (der Beutel) - szmaciany worek lub torba więźniarki na osobiste rzeczy

 

Brotkamera - magazyn chlebowy

 

Buksa - prycza zbita z desek, obozowe łóżko dla więźniarek

Bunkier - karcer, budynek obozowego więzienia w Ravensbrück 

C

Celta - ogromny namiot z brezentu, postawiony pod koniec 1944 roku w Ravensbrück dla nowych więźniarek przywiezionych z ewakuowanych obozów, prymitywne warunki mieszkalne w tym namiocie spowodowały ogromną śmiertelność wśród więźniarek  

Cugang - (der Zugang) - nowo przyjęty do obozu więzień z ostatniego transportu

Culaga - dodatek żywnościowy

 

Czarne łaty - więźniarki aspołeczne noszące na pasiakach czarne trójkąty

Czerwony trójkąt - więźniarka polityczna

D

Dienstzimmer - pokój służbowy, biuro na bloku mieszkalnym

"Do komina" - do zagazowania, do krematorium

Durchfal (Durchfall) - biegunka głodowa lub krwawa biegunka

"Dwadzieścia pięć" - "25 na koźle" lub "25 na dupę" - kara chłosty

Dzionka - więźniarki pracujące na dziennej zmianie

E

Efekciarki - więźniarki pracujące w magazynach odzieżowych

Efekty - die Effekten - magazyny, gdzie przechowywano rzeczy więźniarek

eLeL - miłość lesbijska między więźniarkami

Entläusung - odwszenie

Esman - skrót od słowa "esesman"

F

Flegerka - więźniarka, pielęgniarka w szpitalu obozowym

Flek - tyfus plamisty

Ferfugi (verfügen) - dyspozycyjne; więźniarki nie mające stałego przydziału pracy w obozie

 

Filcung - "robić filcung" - rewizja osobista więźniarek przeprowadzana przez nadzorczynie

FKL - Frauenkonzentrationslager - kobiecy obóz koncentracyjny

Freie Stunde - spacer, wolna godzina dla więźniarek

Funkcyjna - więźniarka pełniąca jakąś funkcję w administracji obozu

G

Gerberei - garbarnia

 

Goldsztuk (Goldstück) - ozdóbka choinkowa, ironiczne określenie wyniszczonych fizycznie więźniarek

Gryps - nielegalna korespondencja

 

H

Häftling - więzień obozu koncentracyjnego

 

Häftlingsrevier - szpital dla więźniów

Hau ab! - odejdź precz!

 

Hauptschreibstube - główna kancelaria obozowa

 

Himmelkomando - komando niebios; potoczne określenie więźniarek, które zmarły w obozie lub zostały wybrane w czasie selekcji na śmierć

Hohe Besuch - wizytacja obozu wyższych rangą dowódców SS

I

Industriehof - obszar warsztatów wydzielonych

Innendienst - zezwolenie z rewiru na pozostanie na bloku mieszkalnym z obowiązkiem stawiania się na apelach

J

Jaka - kaftan, lekka kurtka w pasy noszona przez więźniarki na jesień i w zimie

Jugendschutzlager - obóz prewencyjny dla młodzieży

K

Kacet (KZ) - skrót niemieckiej nazwy obozu koncentracyjnego

Kaffee holen - więźniarki dźwigające kotły z kawą

Kibel - kubeł na odchody (stawiany np. w celi bunkra)

 

Kino 'Ulga' - obozowy klozet w baraku

Kniebeugen/stanie w kniboju - przysiady lub klęczenie z podniesionymi rękami 

Kolonka/Drużynowa - więźniarka funkcyjna prowadząca kolumnę do pracy

Kommando/Kolumna - drużyna robocza więźniarek

Kommandoführerin - nadzorczyni SS kierująca drużyną roboczą więźniarek

Króliki/Króle - grupa więźniarek operowanych doświadczalnie w Ravensbrück

Küchenkommando - więźniarki pracujące w kuchni

Kunstgewerbe - warsztat wyrobów artystycznych

Kwarantanna - okres pobytu nowych więźniarek w izolowanym baraku, trwał od kilku dni do około 6 tygodni

 

L

Laczki - pantofle z miękkim wierzchem noszone przez więźniarki w baraku

Lager - obóz

Lagerälteste - starsza obozu, najstarsza funkcyjna więźniarka

Lagerführerin - kierowniczka obozu kobiecego, nadzorczyni

Lagerkommandant (Lagerdirektor) - komendant obozu, dyrektor

Lagersperre (Szpera) - zamknięcie obozu, w tym czasie był bezwzględny zakaz opuszczania baraków

Lagerstrasse - główna ulica obozowa

Läuferin - goniec obozowy w obozie kobiecym. Więźniarka, która była łącznikiem między kancelarią obozu a nadzorczyniami oraz innymi więźniarkami funkcyjnymi

Läusenkontrolle - szukanie wszy 

Leichenkommando - komando więźniarek noszących zwłoki

M

Meldunek - karny raport wypisywany przez nadzorczynie na specjalnym blankiecie

Melka - słodka zupa na bazie mleka, bardzo rzadko podawana więźniarkom

 

Muselmann (Muzułman) - więzień w stanie krańcowego wyczerpania fizycznego i psychicznego

 

N

Nachtruhe - cisza nocna 

Nachtwacha - dużur nocny, nadzorczynie sprawdzające porządek w blokach po ogłoszeniu ciszy nocnej

Nocka - więźniarki pracujące na nocnej zmianie 

O

Oberka/Oberynka - Oberaufseherin, główna nadzorczyni w obozie

Obieralnia - Schellküche/Szelkuchnia - obieralnia jarzyn przy kuchni obozowej

Organizowanie - nielegalne zdobywanie dodatkowej żywności lub odzieży 

P

Pasiak - ubranie więźniarek, suknia w szaro-szafirowe pasy

Pele/Pelki - ziemniaki

Piratenblock - potoczna nazwa używana przez nadzorczynie do określenia bloków, w których mieszkały polskie więźniarki, zazwyczaj były to bloki nr 13 i 15

Politische Abteilung - Wydział Polityczny w biurze Komendantury

R

Rapportführerin - nadzorczyni raportowa

Rewir - szpital obozowy dla więźniów

Rollen - turlać się, ćwiczenie fizyczne stosowane jako kara w obozie

Rollwaga - wóz wykorzystywany do prac porządkowych w obozie 

S

Scheissekolonne - kolumna zatrudniona przy wywozie nieczystości

Selekcja - dokonywanie przez komisję SS wyboru chorych kobiet do komory gazowej

Spanie 'na waleta' - specjalne ułożenie kilku więźniarek w czasie snu na pryczy

Stanie w kniboju - karne klęczenie z podniesionymi go góry rękami

Stójka - kara wielogodzinnego stania nakładana na cały blok lub pojedyncze więźniarki

Stabsgebäude - budynek kierownictwa obozu

Stammlager - obóz macierzysty

Stary numer - więzień, który przybył do obozu w pierwszych transportach, znajdujący się już kilka lat w obozie

Stehzela - więzienna cela do stania

Strafblock - blok karny

Strafe - kara

Strassenbau - drużyna robocza budująca drogi

Stube (Sztuba) - izba, sala

Stubendienst (Sztubowa) - więźniarka zajmująca się utrzymaniem porządku w sztubie czyli sali w baraku mieszkalnym

Syrena - obozowy gong odmierzający czas

Szelki - więźniarki pracujące przy obieraniu jarzyn, często nielegalnie przekazywały innym więźniarkom obierki z obozowej kuchni

Szrajberka- pisarka, więźniarka zajmująca się prowadzeniem dokumentacji bloku

Sztrafblok - blok karny w obozie

Sztrafkompania - karna kompania

Sztrajfy - pasy lub krzyże malowane białą farbą na cywilnych ubraniach więźniarek, które nie nosiły pasiaków

Sztrykować - robić na drutach

Sztrykerynki - więźniarki starsze wiekiem robiące na drutach pończochy

Sztuba - izba, część bloku mieszkalnego dla więźniarek

Sztubowa - więźniarka odpowiedzialna za porządek na jednej części bloku, podległa blokowej

T

Tagesraum - jadalnia na bloku mieszkalnym

Traga - nosze służące do noszenia chleba lub do dźwigania ziemi

Trzeciak - trzecia, najwyższa kondygnacja pryczy 

U

Uckermark - nazwa obozu dla młodzieży "Jugendlager"

V

Verfügbar - więźniarka bez przydziału pracy, w dyspozycji

Vorne (nach Vorne) - biura "na przodzie" lub "na bramę" - do biur Komendantury

W

Wäschekammer - magazyn bielizny

Walec - ogromny betonowy walec służący do wyrównywania gruntu

Winkiel - trójkąt naszyty na pasiak oznaczający kategorię więźnia, na winku wyszywano nicią pierwszą literę państwa, z którego pochodził więzień

Władze - określenie niemieckiego personelu SS w obozie

Wrony - potoczne określenie nadzorczyń z powodu ich czarnych peleryn

Z

Zähl-Appell - apel liczebny

Zelta (Celta) - namiot, który postawiono dla więźniarek w 1944 roku ze względu na ogromne przeludnienie w obozie

Zielone łaty - więźniarki tzw. "kryminalne" noszące zielone trójkąty

das Zimmerdienst - służba pokojowa w baraku

Zorganizować - zdobyć nielegalnie

Zuchthaus - więzienie karne w Niemczech

Zugang - nowoprzybyła więźniarka lub transport nowoprzybyłych więźniów