Jak rysować sceny obozowe?

Jak rysować sceny obozowe?

Od wielu lat rysuję sceny obozowe czyli takie, które tematyką nawiązują do historii obozów koncentracyjnych. Mój aneks dyplomowy na Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi w 2008 roku także dotyczył malarstwa "obozowego" ilustrującego poezję więźniów. Odkąd kupiłam tablet (iPad Air) zaczęłam rysować obrazki multimedialne, pokazujące sylwetki nadzorczyń SS oraz więźniarek - w kolorze. Zastąpiły one moje dotychczasowe prace, które wykonywałam głównie ołówkiem. Tablet dał mi nowe możliwości oraz znacznie przyśpieszył prace nad rysowaniem. Dodatkowym atutem jest możliwość natychmiastowego wysłania pracy na maila w pliku .jpg lub .psd oraz dalszej edycji w programie graficznym. 

Dzisiaj trudno jest, nawet na podstawie czarno-białych zdjęć, wyobrazić sobie jak wyglądała rzeczywistość za drutami. Świat obozów koncentracyjnych wciąż jest niewyraźną kliszą, pomimo setek relacji, wspomnień więźniów czy procesów sądowych byłych zbrodniarzy. Jak wyglądali członkowie załóg SS pracujący w ośrodkach masowej zagłady? Świadomość, że nadzorczynie w powojennym dyskursie są prawie niewidzialne jest jeszcze jedną przeszkodą, aby zrozumieć kim były te niemieckie kobiety i co dokładnie robiły w obozach: nie ma zachowanej dużej ilości ich zdjęć, nie napisano o nich większych publikacji, a  na powojennych filmach fabularnych nieśmiało można dojrzeć sylwetkę w czarnej pelerynie przemykającą gdzieś na trzecim planie pomiędzy szeregiem więźniarek. Stąd też coraz więcej błędów kostiumowych, które zniekształcają jeszcze bardziej obrazy z przeszłości.
Tą lukę może wypełnić sztuka: rysunki, obrazy, rekonstrukcja historyczna - to dzięki nim kolejne pokolenia będą mogły "zobaczyć" sprawców Zagłady takimi, jakimi byli oni w czasie II wojny światowej.

Na podstawie swojego ostatniego rysunku pokażę w jaki sposób rysuję sceny obozowe. W książce "Głosy Pamięci nr 12 - Kobiety w KL Auschwitz" znalazłam obraz Jana Komskiego pt. "Ostra kara". To doskonały przykład pokazujący prawdę o obozie kobiecym w Birkenau. Na obrazie więźniarki w czasie apelu klęczą trzymając wyciągnięte w górę ręce, w których mają cegły. Po lewej stronie widać także nadzorczynię SS w zielonkawym uniformie bijącą jedną z więźniarek, która nie była w stanie dłużej klęczeć.

Malarstwo Komskiego jest wręcz hiperrealistyczne. Czuć grozę chwili oraz ból fizyczny klęczących kobiet. Autor obrazu był naocznym świadkiem zagłady w Auschwitz, a także absolwentem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Po wojnie, przebywając w Stanach Zjednoczonych, stworzył wiele obrazów o tematyce obozowej. Jest jednym z najbardziej znanych polskich malarzy, których twórczość nawiązywała do wojennych przeżyć.

„Kiedyś w Birkenau w czasie wielkiej ulewy, gdy klęczałyśmy godzinami na apelu w błocie, przemokłe do kości, a naprzeciw nas za drutami kolczastymi ział ogniem  i czarnym, gęstym dymem z palonych ciał zagazowanych ludzi komin krematoryjny, dotarły do mnie jak przez mgłę słowa jakiejś klęczącej obok mnie kobiety - ’zobaczysz, jeszcze będzie świat kiedyś i będą o nas pisać książki, powstaną filmy’... Niesamowita, cudowna bajka w tym obskurnym bagnisku największego zła, śmierci.”
Halina Birenbaum  "Wołanie o pamięć"

Zainspirowana obrazem Komskiego wykonałam kilka szkiców postaci nadzorczyni bijącej więźniarkę. Podobny szkic narysowałam rok temu, jednak porzuciłam wówczas ten pomysł. Aby móc jeszcze lepiej narysować taką scenę, trzeba byłoby ustawić modeli w odpowiednich pozach, najlepiej ubranych w stroje i zrobić serię zdjęć. Sceny obozowe są zawsze bardzo dynamiczne - sylwetki osób układają się nieraz w dziwnych pozach.  

Wybrałam najbardziej udany szkic, zrobiłam mu zdjęcie za pomocą tabletu i otworzyłam aplikację "ARTStudio". Następnie zaimportowałam do aplikacji zdjęcie ze szkicem jako nowy projekt i rozpoczęłam pracę nad rysunkiem. Poniżej widać wstępny etap pracy: warstwa ze szkicem oraz druga warstwa z właściwym, kolorowym rysunkiem. Rysuję za pomocą palca, tak mi jest najłatwiej. Mam piórko JOTpro firmy Adonit, które jest bardzo dokładne i świetnie wyczuwa nacisk ręki - jednak przyzwyczaiłam się do malowania palcem.  

W drugim etapie zmieniłam pozę ręki i nogi więźniarki, a także lekko przesunęłam nogę nadzorczyni. Dzięki temu, że jest to obraz multimedialny, mogę łatwo zmieniać ustawienia, zmazywać lub przesuwać poszczególne elementy, nakładać  i mieszać kolory. Tutaj też jeszcze mocniej zaznaczyłam światłocień i wyostrzyłam kontury. Widać, że rysunek w kolorze nieco odbiega od szkicu - szkic jest tylko pomocniczy!

W kolejnym etapie wykasowałam warstwę ze szkicem, gdyż miałam już narysowaną całość obrazu. Wciąż udoskonalałam światłocień, dorysowałam cegły, zmieniałam po raz kolejny układ nóg więźniarki. Nadzorczyni dorysowałam pejcz i nieco zmieniłam jej twarz, tak aby była lepiej widoczna.  

Przedostatni etap polega na domalowaniu tła, aby postacie nie były "zawieszone" w próżni. Zaznaczyłam błotniste podłoże, jednak na tym etapie nie czuć jeszcze gęstej brei, która pokrywała cały teren obozu. Pomału też na tym etapie nakładam, na osobnej warstwie, fakturę ubrania więźniarki.

Na koniec nałożyłam warstwę z fakturą ubrania nadzorczyni, poprawiłam szczegóły umundurowania: dorysowałam guziki, zmieniłam fason kabury (miękka kabura dla Walthera P-38). Tak samo "ubrudziłam" pasiak więźniarki, żeby nie wyglądał zbyt czysto. Nałożyłam też elementy błota na oficerkach nadzorczyni, dzięki czemu uzyskałam efekt, że postacie zapadają się w gęstej mazi, jak było w rzeczywistości. Ostatecznie poprawiłam kontury i wymazałam ewentualne plamy, które znajdowały się na szarym tle. Praca jest gotowa! Czas wykonania takiego rysunku wynosi około 10h. Zawsze rysuję etapami, niekiedy robię przerwy w rysowaniu i zdarza się, że jeden rysunek czeka kilka dni lub tygodni, abym do niego wróciła i go dokończyła. 

Jeśli jesteś uzdolniony plastycznie i jednocześnie interesujesz się wojną, Holokaustem lub rekonstrukcją historyczną - spróbuj swoich sił w narysowaniu scen z przeszłości! Nie jest to łatwe zadanie i zanim sięgnie się po ołówek, kredki lub tablet - trzeba się do tego bardzo dokładnie przygotować! Praca pokazująca wydarzenie historyczne powinna trzymać się ściśle realiów historycznych. Kostiumy postaci muszą odpowiadać rzeczywistym strojom, jakie te postacie nosiły w wybranej przez nas, konkretnej chwili, w danym miejscu. Trzeba więc wykonać niesamowicie dokładny "research" - czytać książki i relacje, obejrzeć zdjęcia archiwalne. W przypadku sztuki obozowej - trzeba odwiedzić kilka Miejsc Pamięci, zobaczyć na własne oczy topografię miejsca, zachowane artefakty po więźniach: pasiaki, miski, chodaki... Przyjrzeć się jaki miały kolor, fason, wielkość, ciężar - to są szczegóły, które zadecydują o tym, czy Twoja późniejsza praca rysunkowa będzie rzetelnie opracowana i może posłużyć jako źródło wiedzy historycznej.