'Totenkopf' czyli gdzie jest trupia czaszka?

 

Odkąd zaczęłam na poważnie interesować się tematem obozowych nadzorczyń czyli mniej więcej od 2006 roku, zastanawiałam się co tak naprawdę oznaczała naszywka lub przypinka z trupią czaszką na furażerkach strażniczek. Oglądałam filmy o tematyce obozowej i w niemal każdej filmowej produkcji, np. w "Ostatnim etapie", "Zapamiętaj imię swoje" czy "Pasażerce" nadzorczynie dumnie unosiły głowy do góry, a na ich furażerkach błyskały metalowe trupie czaszki z szerokim trupim uśmiechem. Kiedy myślimy o esesmanach, zazwyczaj naszą pierwszą wizją dotyczącą tych osób jest słynny motyw z 'Totenkopf' - trupią czaszką na esesmańskich czapkach lub furażerkach. Kojarzył się bezpośrednio ze śmiercią zadawaną przez ich nosicieli. Jednoznacznie określał, kto jest katem oraz 'panem życia i śmierci'. Trupie czaszki zaprojektowane specjalnie dla dywizji Waffen-SS oraz SS do dnia dzisiejszego są jednym z najczęściej używanych symboli przez organizacje neonazistowskie.

 

Jednak warto tutaj nadmienić, że wizerunek trupiej czaszki został wprowadzony na wiele lat przed ustanowieniem III Rzeszy. Już w XVIII wieku wojska Fryderyka II Wielkiego - regiment huzarów - dumnie nosiły symbole czaszek na czarnych furażerkach. To, co było charakterystyczne dla 'Totenkopf' to umieszczenie piszczeli za samą czaszką. W 1935 roku SS przyjęła 'Totenkopf' jako swój symbol i noszony był od tamtej pory przez formację zbrojną, żołnierzy Luftwaffe oraz brygady pancerne. Zmieniono wygląd samej czaszki, odróżniając ją tym samym od starszego wzoru, używanego od XVIII wieku. Nazistowski 'Totenkopf' był wykonany bardziej szczegółowo, oddając wiernie wygląd anatomiczny ludzkiej czaszki. Piszczele niemal w całości schowane były za czaszką. Zwłaszcza wygląd zaciśniętych zębów sprawiał niekiedy wrażenie, że czaszka się uśmiecha.

 

Nadzorczynie noszące 'Totenkopf' w produkcjach filmowych

 

Skąd więc symbol czaszki znalazł się na furażerkach nadzorczyń? Znalazł się z powodu... błędu polegającego na skrócie myślowym! Nadzorczynie, pomimo tego, że oficjalnie należały do formacji określanej jako 'SS-Aufseherin' - z samymi oddziałami SS lub Waffen-SS nie miały zbyt wiele wspólnego. Były cywilnymi pracownicami podpisującymi kontrakt z Waffen-SS i jako formacja pomocnicza SS-Gefolge mogły pracować na terenie obozów koncentracyjnych oraz miały dostęp do broni palnej. Można niekiedy przeczytać w książkach relacje byłych więźniarek, które twierdziły, że widziały nadzorczynie noszące trupie czaszki na furażerkach. Nie mogły ich widzieć! Prawdopodobnie pamięć więźniarek tak mocno kojarzyła wizerunek nadzorczyni z symbolem trupiej czaszki noszonej przez mężczyzn z SS, że połączyła je w jedno. Więźniarki nie mogły przyglądać się każdej nadzorczyni - patrzenie bezpośrednio w twarz strażniczki mogło skutkować surową karą doraźną czyli pobiciem. Mimo to, skojarzenie Niemki z 'Totenkopf' było zbyt silne i dlatego też, po wojnie często pokazywano nadzorczynie z naszytymi symbolami trupiej czaszki na furażerkach. Na powyższej grafice zestawiłam ze sobą wizerunki nadzorczyń z różnych filmów fabularnych, polskich i zagranicznych. Tylko jedna postać strażniczki z czeskiego filmu 'Zastihla me noc' nie ma naszywki z 'Totenkopf'. Pozostałe kobiety noszą furażerki w wersji męskiej: z godłem narodowym oraz trupią czaszką na froncie lub z samą trupią czaszką na froncie, a godłem naszytym po lewej stronie furażerki.

 

Która wersja jest prawidłowa? Patrząc na to zestawienie można uzmysłowić sobie, że niewiele osób wie, jak należy pokazać nakrycie głowy nadzorczyń. Właściwa wersja powinna zawierać naszywkę z godłem narodowym czyli orłem naszytym z lewej strony furażerki i nic ponad to. Nadzorczynie nie nosiły symbolu trupiej czaszki na furażerkach!

 

Rekonstrukcja uniformu nadzorczyni

 

28 czerwca 2019 roku do muzeum Ravensbrück przyjechała rodzina byłej więźniarki, Sylvii Cordier, która przyjaźniła się w obozie z inną francuską więźniarką, Simone Regnault. Po wyzwoleniu podobozu Zwodau, w maju 1945 roku Simone opuszczając miejsce swojej kaźni zabrała furażerkę należącą do jednej z nadzorczyń. Furażerkę traktowała jako własne trofeum zwycięstwa nad zbrodniarzami. 

Autentyczna furażerka nadzorczyni z naszytym godłem Rzeszy.

Źródło: wystawa "Im Gefolge der SS", 2020

Furażerkę przekazała następnie rodzinie Cordier. Nadzorczynie uciekając przed zbliżającym się frontem często porzucały swoje uniformy i przebierały się w ubrania cywilne. Na niektórych zdjęciach archiwalnych można zobaczyć wyzwolone więźniarki noszące na pasiakach elementy mundurów esesmanów lub nadzorczyń. Często więźniowie po ucieczce SS otwierali magazyny odzieżowe dla załogi i zabierali pełne uniformy lub ciepłe wojskowe płaszcze. 

 

Przeczytaj artykuł na stronie muzeum Ravensbrück:

 

Eine bewegende Begegnung in der Gedenkstätte
Ravensbrück aus Anlass der Stiftung einer Mütze    

 

 

 Archiwalne zdjęcia nadzorczyń z furażerkami bez symbolu 'Totenkopf'

 

Więźniarki będąc w bezpośrednim kontakcie z nadzorczyniami musiały przepisowo przyjąć postawę 'na baczność' jednak ich wzrok nie mógł być wyzywający. Więźniarka rozmawiając z nadzorczynią powinna patrzeć przed siebie ale nie na twarz nadzorczyni, tylko w pustą przestrzeń za nią. Najlepszym sposobem było patrzenie na... nogi nadzorczyni. Stojąc ze spuszczoną głową więźniarka pokazywała swoją poddańczą postawę. Nic więc dziwnego, że najlepiej zapamiętanym przez więźniarki elementem garderoby strażniczek były ich buty. I właśnie o tym, co nadzorczynie nosiły na nogach postaram się napisać w najbliższym czasie!

Zobacz też: