ABER ICH LEBE: Den Holocaust erinnern

Do 31 lipca 2024 roku można obejrzeć niezwykle ciekawą wystawę w Miejscu Pamięci Ravensbrück pt. "Aber ich lebe". Wystawa dotyczy twórczości komiksowej kilku artystów, którzy we współpracy ze Świadkami Zagłady, byłymi więźniami obozów koncentracyjnych, stworzyli komiksy bazujące na ich wspomnieniach. Zostały wydane dwie publikacje: "Aber ich lebe" oraz "Emmi Arbel. Die Farbe der Erinnerung". Książkę "Aber ich lebe" zakupiłam w formie ebooka. Jako, że sama rysuję sceny obozowe, zawsze interesuje mnie warsztat pracy innych artystów. Jak oni podchodzą do tematu obozów koncentracyjnych w swoich pracach? Czy komiks spełnia swoje zadanie, jest dobrym źródłem wiedzy, czy to tylko kolorowe obrazki? Jak opowiedzieć historię Świadków poprzez rysunek? 

Myślę, że wystawa objazdowa, którą można czasowo obejrzeć w Ravensbrück to przełomowe wydarzenie: oto sztuka wkracza do autentycznych poobozowych przestrzeni! Miejsce Pamięci Ravensbrück jest niezwykle mocno otwarte na różnorodne wydarzenia związane z działalnością artystyczną różnych twórców. Dla przykładu można przywołać warsztaty drukarskie, podczas których wykonano czerwone torby z napisem RAVENSBRÜCK. Kilka działań twórczych związanych było z nową wystawą o nadzorczyniach SS. Jedna z artystek uszyła poduszki z cytatami pochodzącymi od słów Irmy Grese i te poduszki wciąż są dostępne na wystawie "Im Gefolge der SS"! Tak samo kolorowe zasłonki w oknach są nie tylko elementem dekoracyjnym nawiązującym do autentycznych zasłon, jakie wisiały w pokojach nadzorczyń, ale zostały utkane tradycyjną metodą tkacką w kolorach odpowiadających tym z przeszłości. Ba, sama miałam wiele lat temu małą wystawę swoich rysunków obozowych za zgodą pracowników Muzeum, zorganizowałam także wystawę plenerową prac stworzonych przez polską młodzież w czasie moich autorskich zajęć rysunkowych "Brandenburskie Plenery Pamięci". Tego typu artystyczne warsztaty nie są czymś powszechnym w Miejscach Pamięci w Polsce, np. na Majdanku czy w Auschwitz, a szkoda! Wiele lat musi jeszcze upłynąć, żebyśmy w Polsce wyzbyli się tego martyrologicznego nadęcia i wreszcie otworzyli się na młodych ludzi...  

Barbara Yelin »Emmie Arbel. Die Farbe der Erinnerung«
Źródło: Literaturhaus Berlin, 2024 (YouTube)

Cieszę się, że mogłam zobaczyć tą wystawę. Zawsze lubię podpatrzeć jak wygląda warsztat artystów: czego używają do rysowania/malowania, jakie szkicowniki wybierają i w jakiej formie zapisują swoje prywatne notatki. Jednym słowem: lubię całe to artystyczne zaplecze, które zgromadzi się przy okazji pracy nad projektem, te wstępne szkice, pobrudzone kartki, chaos, z którego wyłania się ostateczna wersja całości. Na wystawie wyeksponowano także różne komiksy o tematyce holokaustowej, które znajdują się w zbiorach Muzeum Ravensbrück. Można było usiąść na kanapie i je przejrzeć. Na ekranie można było natomiast obejrzeć krótki film dokumentalny o twórczości niemieckiej artystki komiksowej Barbary Yelin i jej przyjaźni z byłą więźniarką Ravensbrück  - Emmi Arbel. 

Zapraszam do obejrzenia wystawy. Zdjęcia zrobiłam w czerwcu 2024 roku.

Informacja po niemiecku ze strony Miejsca Pamięci Ravensbrück:

Gezeichnete Geschichten von Miriam Libicki, Barbara Yelin und Gilad Seliktar nach Erzählungen der Holocaustüberlebenden Emmie Arbel, David Schaffer und Nico und Rolf Kamp

Emmie Arbel überlebte als kleines Mädchen die Konzentrationslager Ravensbrück und Bergen‑ Belsen. David Schaffer entkam dem Genozid in Transnistrien, weil er sich nicht an die Regeln hielt. Die Brüder Nico und Rolf Kamp, von ihren Eltern getrennt, wurden vom niederländischen Widerstand an 13 verschiedenen Orten vor ihren Mördern versteckt. Nur wenige Überlebende des Holocaust sind heute noch am Leben. Der Aufzeichnung ihrer Erinnerungen kommt eine zentrale Rolle zu.

"Aber ich lebe" stellt sich dieser Aufgabe auf ungewöhnliche Weise: Es lässt grafische Geschichten entstehen, für die es kaum dokumentarischen Vorlagen gibt. Im engen Dialog mit den vier Überlebenden schufen die international bekannten Zeichner*innen Miriam Libicki (Vancouver, Kanada), Gilad Seliktar (Pardes Hanna‑Karkur, Israel) und Barbara Yelin (München, Deutschland) eine grafische Rekonstruktion der Erinnerungen. Durch diese Begegnungen sind Comics entstanden, die zeichnerisch den Fragen von Trauma, Erinnerung und Überleben nachgehen.

Die entstandene Anthologie "Aber ich lebe", herausgegeben von Dr. Charlotte Schallié (Universität von Victoria, Kanada) und die Ausstellung brechen Sehgewohnheiten und bekannte Bilder des Holocaust auf. Die Geschichten visualisieren unmittelbar und auf ergreifende Weise ein unfassbares Geschehen. Sie schaffen gleichzeitig ein neues Erinnerungsarchiv für zukünftige Generationen.

Das Medium Comic erweist sich dabei als starkes Mittel zur Rekonstruktion des visuell nicht Dokumentierten, als plausible, subjektive und möglichst wahrhaftige Erzählung jenseits der fotorealistischen Abbildung. Anhand von Originalzeichnungen, Skizzen, Archivmaterial und Interviews mit Beteiligten beleuchtet die Ausstellung auch den Entstehungsprozes des Buches. Die Ausstellung "Den Holocaust erinnern" wurde 2022 als Teil des Comicsalon Erlangen konzipiert und seitdem in Dortmund und Wiesbaden gezeigt. Nun kommt sie in die Gedenkstätte Ravensbrück und damit an einen Ort des historischen Geschehens.

Mit Erscheinen von Barbara Yelins Comic "Die Farbe der Erinnerung" wird die Geschichte von Emmie Arbel weitererzählt. Entsprechend wurde die Ausstellung um neue Originale erweitert.

Die Mahn- und Gedenkstätte dankt dem Kunsthaus Wiesbaden, dem schauraum: comic + cartoon Dortmund, dem Internationalen Comic-Salon Erlangen Arolsen Archives, Zentrum für Holocaust-Studien in München, New Jewish Press (University of Toronto Press), Verlag C.H. Beck, Reprodukt Verlag, Andrea Wuerth, Iain Higgins und dem Soroptimist International Club Berlin-Mitte.

Zobacz też: