The Wiener Holocaust Library London
Najstarsze archiwum Holokaustu w Londynie
The Wiener Holocaust Library w Londynie to najstarsze na świecie archiwum poświęcone badaniom nad nazizmem i Holokaustem. Jego początki sięgają lat 30. XX wieku, gdy austriacki uczony Alfred Wiener, żydowskiego pochodzenia, dostrzegł rosnące zagrożenie ze strony narodowego socjalizmu. Już wtedy rozpoczął gromadzenie ulotek, artykułów prasowych, broszur i innych dokumentów, które mogły posłużyć do udokumentowania działań nazistów.
W lutym 2025 roku wybrałam się na kilkudniowy wyjazd do Londynu. Niemal od razu po przylocie, poszłam zwiedzić "The Wiener Holocaust Library", gdyż właśnie tego dnia odbywało się darmowe oprowadzanie po tej instytucji i archiwum. Budynek stoi przy Russel Square i jest to wyjątkowe miejsce pełne historii! Wokół tego placu przez dziesiątki lat przecinały się szlaki wielu wybitnych postaci, których biogramy można dziś przeczytać na pamiątkowych tablicach ustawionych wokół parku.
W 1933 roku, po dojściu Hitlera do władzy, Wiener wyemigrował z rodziną do Holandii i założył Jewish Central Information Office (JCIO) w Amsterdamie. Było to centrum dokumentacyjne, które systematycznie zbierało informacje o prześladowaniach Żydów w Niemczech i propagandzie nazistowskiej.
Gdy w 1939 roku Niemcy szykowali się do ataku, Wiener przeniósł swoje archiwum do Londynu. To właśnie wtedy jego działalność nabrała ogromnego znaczenia – dokumenty JCIO wykorzystywał rząd brytyjski w walce z nazistowską propagandą.
Po wojnie zbiory stały się fundamentem The Wiener Library, instytucji otwartej dla badaczy, ocalałych i wszystkich zainteresowanych poznaniem prawdy o zbrodniach III Rzeszy. Z czasem placówka zyskała renomę najważniejszego centrum dokumentacji Holokaustu w Wielkiej Brytanii i jednego z kluczowych w Europie.
Transkrypcja wywiadu z Helene Grese z 1987 roku
Dziś The Wiener Holocaust Library gromadzi ponad milion dokumentów, fotografii, relacji świadków i materiałów archiwalnych. To miejsce nie tylko badań naukowych, lecz także edukacji i pamięci, aby ostrzegać przed skutkami nienawiści i totalitaryzmu. Jednym z cenniejszych dokumentów zdeponowanych w The Wiener Library była transkrypcja wywiadu z Helene Grese z 1987 roku. Kasety z nagraniem oraz zapis tekstowy przekazał tej instytucji niemiecki historyk, Peter Wiebke w 1996 roku.
W 1996 roku Peter Wiebke przesłał do The Wiener Library kasety
Kilka lat temu znalazłam w katalogu online sygnaturę z tym tekstem i poprosiłam jednego z moich znajomych, aby będąc w Londynie, przy okazji zamówił kwerendę na miejscu w czytelni. Dzięki temu udało się nam pozyskać kopię wywiadu, którego tekst zamieściłam na blogu w oryginalnej wersji niemieckiej, a także którego fragmenty pomogły mi zbudować fabułę mojej własnej książki o Irmie Grese.
Wspomnienia Helene Grese, 42 lata po tragicznych wydarzeniach z Lüneburga i Hameln wskazują, że nawet po upływie tak wielu lat, tamta historia wciąż była dla niej ważna i boląca. Nie ma tutaj żadnej tajemnicy, że dla Helene, jej starsza siostra Irma była autorytetem: razem się wychowywały, jako małe dziewczynki chodziły razem do szkoły, opiekowały się zwierzętami i jako dzieci spały razem w jednym łóżku. Czytając wywiad z Helene Grese, czuć tą siostrzaną miłość i więź, nawet po kilkudziesięciu latach po wykonaniu wyroku śmierci na Irmie Grese.
Obecnie nie ma już możliwości wglądu w ten dokument.
Z ciekawości, przy okazji pisania własnej książki, skontaktowałam się z The Wiener Library, już po powrocie z Londynu, i zapytałam się mailowo, czy ten wywiad jest nadal dostępny w czytelni. Miałam wątpliwości, gdyż nie znalazłam już dostępnej sygnatury tego dokumentu w systemie bibliotecznym. Otrzymałam odpowiedź: "Unfortunately, this document had to be de-accessioned at the request of the creator/copyright holder and is no longer available" ("Niestety, dokument ten musiał zostać wycofany z dostępu na prośbę twórcy/właściciela praw autorskich i nie jest już dostępny"). Tak więc potwierdziły się moje przypuszczenia: ten dokumenty nie jest już dostępny do wglądu.
A przynajmniej nie drogą oficjalną.
"Z tym samym pozdrowieniem przesyłam Państwu dzisiaj 3 kasety, które powstały w maju 1987 roku podczas wizyty Helene Grese i jej męża u mnie w Vechcie. Pani Grese wyraziła zgodę na nagranie rozmowy. Ponieważ pani Grese do dziś bardzo kocha swoją siostrę Irmę, jej spojrzenie na wydarzenia historyczne może być bardzo subiektywne. W niektórych przypadkach świadomie mówi nieprawdę. Proszę wziąć to pod uwagę przy ocenie nagrania.
Sporządziłem również transkrypcję treści kaset. Nie odpowiada ona kolejności wypowiedzi, ale została przeze mnie uporządkowana chronologicznie.
Chętnie udostępnię Państwu ten materiał z zastrzeżeniem, które Państwo stosują: Kasety i transkrypcja będą traktowane jako niepublikowane, dlatego nie będą Państwo ich wypożyczać żadnemu z Państwa czytelników, a nikt nie będzie mógł kopiować żadnej ich części". Peter Wiebke, 29.07.1996
Skoro przez wiele lat ten dokument był publicznie dostępny do zamówienia oraz bezpośredniego wglądu, prawdopodobnie Peter Wiebke stwierdził, że wycofa zgodę na jego udostępnianie. Peter Wiebke przez wiele lat samodzielnie próbował kontaktować się z różnymi instytucjami oraz muzeami w celu zebrania dokumentów o Irmie Grese. Dwa jego listy znalazłam także w zbiorach Muzeum Auschwitz - z września 1987, kiedy napisał tuż po przeprowadzonym wywiadzie z Helene oraz z kwietnia 2007 roku, gdy przesłał do tej placówki kopię aktu urodzenia Irmy Grese. Peter Wiebke przez dziesiątki lat "deptał" Irmie Grese, a także jej rodzinie po piętach.
Tak naprawdę ja sama powtarzam drogę, którą już przeszedł Peter Wiebke - również zbierając dokumenty archiwalne. Dzisiaj nie żyje już nikt z rodzeństwa Grese, najmłodszy Otto Grese zmarł w 2019 roku. Nie mam więc możliwości skontaktowania się z najbliższą rodziną. Natomiast spróbowałam porozumieć się z panem Wiebke drogą mailową, jeśli zechce mi odpisać, kto wie - może uda się rozpocząć jakąś ciekawą dalszą współpracę?
Jeżeli będziecie kiedyś w Londynie lub może tam mieszkacie, koniecznie odwiedźcie "The Wiener Holocaust Library"! To wyjątkowe miejsce na mapie pamięci o Zagładzie!
Zdjęcia wykonałam w lutym 2025 roku.
Komentarze
Prześlij komentarz