SS-Siedlung: luksusowe życie obok obozu Sachsenhausen

Osiedle SS w Oranienburgu

W 1936 roku rozpoczęto budowę modelowego osiedla dla żołnierzy SS, które zlokalizowane było nieopodal obozu koncentracyjnego Sachsenhausen w Oranienburgu. Kierownikiem budowy był Bernhard Kuiper. W 1937 roku tak określił swoje dzieło, jako projektant Sachsenhausen: "Obóz koncentracyjny Sachsenhausen jest dziś najnowocześniejszym, najpiękniejszym i największym obozem tego rodzaju w Rzeszy Niemieckiej, którego budowa została zlecona przez Inspekcję Obozów Koncentracyjnych, a ja jako kierownik budowy byłem tam obecny do 25 marca 1937 roku".

Naczelny architekt obozu KL Sachsenhausen, Berhard Kuiper

Osiedle SS zostało podzielone na dwie części: północną oraz znajdującą się na południowym-wschodzie od obozu. Często kolumny więźniów wychodzące z obozu lub wracające z pracy musiały przejść ulicami tego osiedla, które ścisłym pierścieniem otaczało Sachsenhausen z każdej niemal strony, ogradzając obóz od miasta. Na terenie tego rozległego osiedla można było rozróżnić trzy rodzaje zabudowań: domy dla najwyższych rangą dowódców SS takich jak komendant oraz jego adiutanci, następnie domy dla niższych rangą podoficerów SS, którzy mogli zamieszkać w jednoosobowej willi razem z rodziną, oraz domy dwurodzinne dla żołnierzy mających żony i dzieci. Sachsenhausen był obozem "nowego typu", w którym dbano przede wszystkim o komfort życia niemieckich żołnierzy. 22 drewniane "domy Führerów" oraz dom naczelnego inspektora obozów koncentracyjnych, Theodora Eicke, zostały zaprojektowane wzdłuż reprezentacyjnej ulicy Adolf-Hitler-Damm, dzisiaj Bernauer Strasse. Dodatkowo zbudowano sześć pięknych willi dla Oberführerów, do których przylegał garaż, a także rozległy ogród. Te luksusowe warunki życia, wykraczające znacznie ponad wojenny standard ludności cywilnej, były nagrodą za oddaną i wierną służbę wobec Hitlera i III Rzeszy. Wzorem obozu Sachsenhausen, w późniejszych latach (1938-39) wybudowano specjalne osiedle SS dla członków załogi obozu Ravensbrück.

Fotografia pocztówkowa braci Bauer, którzy w ramach propagandy na osobiste

polecenie Himmlera fotografowali pięknie utrzymane osiedla SS

Jeden z domów na osiedlu SS

Mieszkańcy osiedla SS w Sachsenhausen żyli w bliskim sąsiedztwie ludności Oranienburga. Jednak nie podawano oficjalnie ich adresów w książkach telefonicznych. Wszystkie domy miały ekskluzywne wykończenie i mogły w nich zamieszkać rodziny z czwórką dzieci. Żony esesmanów chętnie pozowały do zdjęć w przydomowych ogródkach. Chciały pochwalić się wysokim poziomem życia, nie do osiągnięcia dla zwykłego obywatela Rzeszy. Do pomocy przy prowadzeniu tak reprezentacyjnych rezydencji wynajmowano na koszt administracji obozu opiekunki do dzieci, sprzątaczki oraz kucharki. Panie domu mogły w spokoju dbać o swoje ogródki i zapewnić mężom wsparcie po ich powrocie ze służby.

Pani Hickl z synem przy swoim domu na osiedlu SS, Ergerstrasse 22, 1940

Córki Arthura Liebehenschela, Brigitte i Antje,

na tarasie domu przy Adolf-Hitler-Damm 76, 1942

Przez dwa i pół roku w jednej z najbardziej reprezentacyjnych willi dla dowódców mieszkał Heinrich Wessel, adiutant komendanta obozu Antona Kaindl. Na wystawie w Miejscu Pamięci Sachsenhausen można zobaczyć archiwalne fotografie jego żony, Elsy Wessel, która z dumą pozuje do zdjęcia stojąc na schodach przed wejściem do swojej willi. Heinrich Wessel stał się także główną postacią na nowej wystawie znajdującej się w budynku dawnego domu komendanta obozu Sachsenhausen. Na jednym ze zdjęć można zobaczyć prywatne biuro adiutanta: ciężkie biurko z bogato rzeźbioną lampą i portretami przywódców III Rzeszy wiszącymi na ścianach. W latach 1942-45 przez ręce Wessela przeszły wszystkie rozkazy komendanta obozu, które doprowadzały tysiące więźniów do śmierci. Wessel uważany był za typowego mordercę zza biurka: pedantycznego biurokratę ślepo oddanego reżimowi.

Heinrich Wessel, adiutant komendanta obozu Sachsenhausen

Komendant Kaindl był tak bardzo zadowolony z pracy swojego adiutanta, że nakazał mu przeprowadzić się razem z żoną do jednego z domów dla najwyższych rangą dowódców SS. Niedługo potem Heinrich oraz jego żona Elsa zajęli piętrową willę z ogrodem przy głównej ulicy. Elsa była zachwycona nowym domem, często odwiedzała męża, którego biuro znajdowało się sto metrów od obozowego muru.

Willa Heinricha i Elsy Wessel, 1942

Elsa Wessel na schodach przed swoją willą

Prywatne biuro Heinricha Wessel w Sachsenhausen

Elsa Wessel przed domem komendanta obozu,

w którym znajdowało się także biuro adiutanta obozu

Kiedy w ostatnim tygodniu kwietnia 1945 roku Armia Czerwona zbliżała się do miasta Oranienburg, komendant obozu z żoną oraz małżeństwem Wessel uciekli razem samochodem. Komendant został po wojnie rozpoznany, uwięziony i zeznawał jako oskarżony w procesie norymberskim. Jednak jego adiutantowi udało się ukryć. Dopiero w 1951 roku Heinrich Wessel rozpoczął swoją nową egzystencję jako Werner Bierbaum. Pod nowym nazwiskiem podjął pracę w swoim dawnym zawodzie księgowego. Trzy lata później, niegdysiejszy pedantyczny zbrodniarz zmęczony długoletnim ukrywaniem się, postanowił ujawnić swoją prawdziwą tożsamość prosząc o amnestię. Na początku 1960 roku Wessel złożył obszerne zeznania jednak nie uchroniło go to przed karą. Wyrokiem sądu otrzymał karę siedmiu lat pozbawienia wolności, z czego w więzieniu spędził sześć. W 1969 roku przeszedł na emeryturę i spędził kolejne 27 lat jako przykładny obywatel NRD.

Dziś domy dla niegdysiejszej załogi SS są zamieszkane przez prywatne osoby. Miałam okazję dokładnie obejrzeć niemal całe osiedle. Domy wyglądają na bardzo zadbane. Pomimo, że architektonicznie są niemal identyczne, to jednak różnią się kolorem okiennic, elewacją czy zagospodarowaniem ogródka. Całość robi miłe dla oka wrażenie.

Zdjęcia archiwalne pochodzą ze zbiorów Mahn- und Gedenkstätte Sachsenhausen.

Współczesne zdjęcia dawnego osiedla SS wykonałam w sierpniu 2018.