Cisza Bergen-Belsen: 74 lata po wyzwoleniu

Cisza Bergen-Belsen...

Sytuacja w jakiej znajdowali się byli więźniowie w chwili wyzwolenia obozu wymagała niezwłocznego zorganizowania akcji pomocy, zwłaszcza lekarskiej. Pomoc taką zapewniła armia brytyjska w miarę swoich możliwości, ograniczonych zresztą warunkami wojennymi, tym bardziej, że obóz znajdował się na linii frontu. W dniu 15.4.1945 roku w godzinach popołudniowych Anglicy na podstawie podpisanego rozejmu wkroczyli bez walki do obozu. Straszny widok jaki zastali był dla nich całkowitym zaskoczeniem. W dniu 19.4.1945 roku aresztowali oni funkcjonariuszy obozu jako podejrzanych o ludobójstwo, oświadczając, że warunki rozejmu ich nie dotyczyły.

Przed wyzwoleniem obozu Bergen-Belsen przez II Armię brytyjską, większość funkcjonariuszy tego obozu uciekła. Ci, którzy pozostali, zostali aresztowani i postawieni w stan oskarżenia. Przygotowania do procesu trwały kilka miesięcy, gdyż trzeba było przesłuchać setki świadków. Opinia publiczna tymczasem dowiedziała się ze szczegółowych sprawozdań setek korespondentów różnych czasopism prawdy o Bergen-Belsen. Opisy te zaszokowały cały świat zachodni.

Dokument "Ciemności skryją ziemię", 2014
Uwaga: drastyczne sceny!

Proces zbrodniarzy w Lüneburgu

Obóz w Bergen-Belsen był pierwszym obozem, w którym żołnierze brytyjscy a wraz z nimi korespondenci wojenni zetknęli się z przerażającymi faktami zbrodni ludobójstwa dokonanymi przez reżim hitlerowski. Wstrząsające sprawozdania, poparte fotografiami przedstawiającymi stosy trupów oraz więźniów - żywych szkieletów, spowodowały wybuch przerażenia i odrazy oraz żądania jak najszybszego ukarania winnych. Rozpoczęcie rozprawy planowane początkowo na pierwsze dni sierpnia 1945 roku mimo nacisków opinii publicznej musiało ulec odroczeniu ze względu na niemożność przygotowania i opracowania materiałów dowodowych. Proces zbrodniarzy z Bergen-Belsen został rozpoczęty 17 września 1945 roku. Odbywał się on w Lüneburgu przed angielskim sądem wojskowym, utworzonym zgodnie z przepisami specjalnego dekretu królewskiego, wydanego celem pociągnięcia zbrodniarzy wojennych do odpowiedzialności karnej.

Skomplikowany angielski system prawny, trudności porozumiewawcze (proces toczył się w języku angielskim, oskarżeni i świadkowie zeznawali w swych ojczystych językach, a ich zeznania trzeba było tłumaczyć na język angielski i odwrotnie - zeznania świadków, pytania oskarżyciela i obrońców, sądu itd. na języki ojczyste oskarżonych wzgl. świadków) oraz bardzo obszerny materiał dowodowy nie sprzyjały przyśpieszeniu toku procesu.

Początkowo oskarżonych było 48 osób, ale tylko w stosunku do 44 został ogłoszony wyrok. Trzech SS-manów z powodu choroby nie było zdolnych już na początku procesu do wzięcia w nim udziału, a jeden jeszcze w trakcie trwania procesu zachorował i został z niego wyłączony. Wśród oskarżonych było 17 SS-manów, 16 SS-manek oraz 11 kapo. Część z nich odpowiadała za zbrodnie, popełnione tylko w Bergen-Belsen, a część również za zbrodnie, których dopuścili się jeszcze w Oświęcimiu czy też podczas transportowania więźniów z innych obozów do Bergen-Belsen. Głównymi oskarżonymi byli: Josef Kramer - komendant obozu, Franz Hoessler - Lagerfuhrer, dr Fritz Klein - ostatni naczelny lekarz obozu, Peter Weingartner - komendant jednego z bloków, Karl Flrazich - szef kuchni nr 3, Ansgar Pichen - szef kuchni nr 1, Franz Stofel - Kommandofuhrer, Wilhelm Dorr - Rapportfuhrer oraz trzy nadzorczynie SS-manki: Juana Bormann, Elizabeth Volkenrath i Irma Grese.

Po 54 dniach rozprawy przewód sądowy został zakończony wyrokiem wydanym 17 listopada 1945 roku. Wszyscy główni oskarżeni (11 osób) zostali skazani na karę śmierci, 19 osób zostało skazanych na kary pozbawienia wolności od 1 roku do dary dożywotniego więzienia, a 14 oskarżonych zostało uniewinnionych (w tym 7 SS-manów , 4 SS-manki i 3 kapo). Znaczna ilość uniewinnień i łagodnych wyroków spowodowana była mało precyzyjnym śledztwem, co znowu wynikało z pośpiechu w zbieraniu materiałów obciążających. Ogromną wadą procesu było także to, że pociągnięto do odpowiedzialności karnej tylko tych funkcjonariuszy obozu, których zastano w momencie jego oswobodzenia.

Znaczenie procesu lüneburskiego polega przede wszystkim na tym, że był on pierwszym na Zachodzie procesem zbrodniarzy wojennych z obozów koncentracyjnych szeroko komentowanym w prasie światowej i że dał całemu światu obraz postepowania reżimu hitlerowskiego wobec swoich ofiar, postepowania, które było ludobójstwem o niespotykanych w historii rozmiarach.

Tekst: Tadeusz Nizielski "Bergen-Belsen 1943-1945", Warszawa 1971

Zdjęcia wykonałam w lutym 2016 roku w Miejscu Pamięci Bergen-Belsen.